ارزيابي فضايي- مکاني توزيع شاخص هاي شهرسالم درمحلات شهري ملکان
مقدمه
امروزه اهميت محيط هاي مسکوني شهري به عنوان سکونتگاه هاي اصلي مردم، روز به روز در حال افزايش است به طوري که اين محيط ها براي رشد و پيشرفت شاخصهاي زندگي نظير سلامت، خانواده و... زمينه هاي کار يا فراغت و ... را فراهم مي آورند. جمعيت زيادي در نواحي به شدت شهرنشين شده زندگي مي کنند و يا در آينده اي نزديک زندگي خواهند کرد که مي بايست به کيفيت محيط سکونت آنها توجه ويژه شود.
از عوامل مهم تاثير گذار بر شهر سالم، نحوه خدمات رساني اجتماعي، سلسله مراتب خدمات رساني، نحوه دسترسي به فضاهاي شهري، نوع توزيع کاربري ها، جريان فعاليت هاي شهري و فرهنگ بومي ساکنين مي باشد و براي رسيدن به شهر سالم بايستي به تمام اين عوامل توجه کرد.
جلب مشارکت بين بخشي يکي از مهم ترين و سخت ترين مراحل راه اندازي پروژه هاي شهر سالم در تمام دنيا بوده ليکن در کشورهاي در حال توسعه مانند ايران، به لحاظ عدم وجود کارهاي تيمي و وجود يک نوع نگاه بخشي به اکثر مسائل، جلب مشارکت بين بخشي از سختي مضاعفي برخوردار و در بسياري از مواقع با شکست روبرو بوده است.
به منظور جلب مشارکت بين بخشي براي تحقق اهداف شهر سالم، بايستي وظايف مديران شهري را شناخت. مديران شهري علاوه بر سامان دادن محيط سازمان کاري خود، مهمترين وظيفه شان ارتقاي سطح کيفي شهر است. امروزه به دليل تحولات کالبدي و اجتماعي در اثر رشد جمعيت و ساخت و سازهاي شهري به نظر مي رسد که کاربري هاي موجود شهر ملکان با سرانه هاي مطلوب شهر سالم انطباق نداشته باشد و از لحاظ الگوي توزيع و چيدمان مکاني ، کاربري هاي شهر مذکور از تعادل و سازگاري مناسبي برخوردار نيست بنابراين به نظر مي رسد توسعه اکثر شهرهاي ما با شاخص هاي شهر سالم فاصله گرفته است.
طي پژوهشي به بررسي و ارزيابي شاخص هاي شهر سالم در شهر ملکان پرداختيم. در اين تحقيق سعي شده است که جنبه هاي مختلف شهر ملکان با شاخصهاي شهر سالم مطابقت داده شود و مشخص گردد که شهر ملکان تا چه اندازه در راستاي شاخص هاي يک شهر سالم مي باشد.
درتوزيع فضايي- مکاني شاخص هاي شهر سالم در محلات شهري ملکان تفاوتهاي معني داري وجود دارد.
محلات بافت فرسوده شهر از شاخص هاي سلامت شهري مطلوب تري برخوردارند. سطح پايين کيفيت پياده روها، کمبود کاربري هاي ورزشي در سطح ملکان و بسياري عوامل ديگر موجب شده که شهروندان کمتر به پياده روي و ورزش روي بياورند و تحرک کمتري داشته باشند. در اين پژوهش شاخص هاي متعددي شامل دسترسي، مراقبت پيشگيرانه، اپيدميولوژي، شيوه زندگي سالم (شيوه تغذيه سالم، امنيت، ورزش، مسکن)، کيفيت محيطي(فضاي سبز، هواي سالم و آب، زباله و بهداشت)، اجتماعي (ترس، محيط اجتماعي سالم، محيط فعال اجتماعي، آموزشي، زيرساخت شهري و اشتغال) مورد بررسي قرار گرفته است.
نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي دهد كه شهروندان اين محدوده در ابعاد اقتصادي شامل شاخص هاي فرصت هاي شغلي، امكانات آموزشي، تفريحي و بهداشتي در شرايط حد متوسط و روبه پايين قرار داشته و در اين شاخص هاي كيفيت زندگي شهري از وضعيت چندان قابل قبولي برخوردار نيستند. همچنين شاخص هاي اجتماعي که شامل احساس امنيت فردي، رضايت از موفقيت هاي زندگي، روابط با همسايه ها و رضايت از احساس تعلق با توجه به نتايج به دست آمده درحد متوسطي از كيفيت زندگي قرار دارد و شاخص هاي فيزيکي که شامل رضايت از جمع آوري و دفع زباله، فضاي سبز و پارك ها، كيفيت آب، وضعيت خيابانها، حمل و نقل عمومي، وضعيت ترافيك در امور شهرپايين تر ازحد متوسط ميانگين مي باشد. به طور كلي، بايد گفت كه برنامه ريزي توسعه در شهرملکان بايد هدفمند و متناسب با ميزان دسترسي به منابع محلي و نيازهاي عيني و ذهني مردم باشد، تا بتواند به بهبود كيفيت زندگي ساكنان اين شهر كمك كند. همچنين لازم است بهبود كيفيت زندگي به عنوان هدف اصلي طرح هاي توسعه شهري و منطقه اي محسوب شود.
در اين راستا پيشنهادهاي زير مي تواند در بهبود كيفيت زندگي در اين منطقه موثر باشد:
انجام مطالعات جامع در مورد منابع مادي و انساني موجود در منطقه؛
ايجاد امكانات گذران اوقات فراغت در محل سكونت از طريق افزايش سرانه فضاي سبز و عمومي
بهبود شيوة جمع آوري و دفع زباله هاي شهري در سطح منطقه.
ملزم کردن ساکنين به رعايت اصول زيبايي بصري در ساخت واحدهاي مسکوني جديد.
ارتقاء درآمد و ايجاد امنيت شغلي به عنوان يکي از فاکتورهاي مهم در کيفيت زندگي شهري
افزايش سلامت محيطي شهر از طريق احداث شبكه دفع فاضلاب، جلوگيري از ورود صنايع مزاحم و پر سروصدا به محدوده هاي مسكوني
ايجاد شور و نشاط اجتماعي جهت بهبود سلامت جسماني از طريق همايش هاي ورزشي، خانوادگي و ...
افزايش سطح سرانه فضاي سبز در محلات و فراهم آوردن امکان دسترسي به آنها
فراهم آوردن تسهيلات مسکن و در عين حال افزايش نظارت در ساخت و سازهاي مسکن با هدف ارتقاء سطح کيفيت مسکن در منطقه
فراهم نمودن سطح خدمات به صورت دسترسي محلي
واگذاري حتي المقدور مسئوليت هاي مختلف در مراحل ارائه برنامه، مديريت و اجراي آن به ساكنين
تعيين برنامه زماني كوتاه مدت و بلند مدت به منظور بهبود كيفيت زندگي ساكنان و اتخاد اقدامات لازم براي رسيدن به اهداف مورد نظر
ثريا رستم پور: کارشناس ارشد شهرسازي -
کارشناس شهرسازي و معماري شهرداري ملکان